Van scholen en leraren wordt tot ergernis toe gevraagd om zich te verantwoorden in de meest bureaucratische zin van het woord. Alles wat een school doet, moet op papier uit te drukken zijn. Dat beperkt zich niet alleen tot handelingsplannen, pestprotocollen, onderwijskundige rapporten, leerlingvolgsystemen en persoonlijke ontwikkelingsplannen met SMART-geformuleerde doelen. Nee, was dat maar waar: juist de cijfers op papier worden steeds belangrijker.
Dat zien we op tal van manieren terug. Middelbare scholen - en als het aan RTL ligt - straks ook basisscholen, worden in de media op hun cijfers afgerekend door middel van ranglijsten. Een van de belangrijkste kwaliteitsindicatoren die de Onderwijsinspectie hanteert, is dat het eindexamen- en het schoolexamencijfer niet meer dan een halve punt mogen verschillen. Om nog een beetje een representatief beeld te kunnen schetsen plaatsen scholen nu zelf maar hun resultaten online in de Vensters voor Verantwoording, waar niet alleen cijfers maar ook het aantal gegeven lesuren per leerjaar, de tevredenheidsscores van ouders en leerlingen en zelfs de leeftijdsopbouw van het personeel in grafiekjes terug te vinden zijn. Maar ook dat gaat de overheid niet ver genoeg. Inmiddels draaien er dan ook experimenten met het meten van de 'toegevoegde waarde' van docenten, oftewel de 'waarde' van individuele docenten uitgedrukt in de leerwinst die zijn leerlingen in een jaar weten te halen.

De bruikbaarheid van al die 'harde' gegevens waarmee scholen verantwoording afleggen is uiterst discutabel. Maar dat de meeste van deze kwaliteitsindicatoren onzinnig zijn doet er in de afrekencultuur niet meer toe, want op de vanzelfsprekende kennis, ervaring en intuïtie van onderwijzers – en laten we eerlijk zijn, ook gewoon gezond verstand – wordt niet meer vertrouwd. De leraar is in de afrekencultuur monddood gemaakt. Over de inhoud, de doelen en de beoordeling van hun werk hebben leraren niets meer te vertellen.

René Kneyber en Jelmers Evers, beiden leraar op een middelbare school, vinden dat het onderwerp van gesprek door de beroepsgroep zelf geïnitieerd en gevoerd moet worden. Ter aanmoediging hebben zij het initiatief genomen tot Het alternatief en ruim dertig auteurs, van wie enkelen uit het buitenland, uitgenodigd een bijdrage te leveren.

In deel 1 van deze bundel, De cultuur van het meten en afrekenen, gaan verscheidene auteurs in op aspecten van de afrekencultuur.
In deel 2 komen De leraar en de leerlingen aan het woord. 
In deel 3, De school en de schoolleider, gaat de bundel wat dieper in op de school in zijn geheel. 
Deel 4 gaat over Beroepstrots en de dialoog.

De conclusies van Kneyber en Evers zijn in twee delen gepresenteerd: "Ten eerste schetsen we samen met Kim Farris-Berg en Ed Dirkswager een alternatief voor scholen in Het Alternatief voor scholen: Flip the System. Daarna richten we het woord tot beleidsmakers en doen we voorstellen voor systeemverbetering in Het Alternatief voor beleidsmakers: Een cultuur van risico nemen in een sfeer van vertrouwen".

De Inleiding, Van vrijwillige slaven tot voortrekkers, is van Thijs Jansen, samensteller van de Beroepseer boekenreeks waar Het alternatief deel van uitmaakt. Jansen is senior onderzoeker aan de School voor Politiek en Bestuur van de Universiteit Tilburg en bestuurslid en medeoprichter van de Stichting Beroepseer. 

Klik hier voor de volledige inhoudsopgave van Het alternatief.

Het alternatief -  Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! onder redactie van René Kneyber, Jelmer Evers, 304 p., Uitgeverij Boom Amsterdam, oktober 2013, € 24,50

Lees de recensie Leraar met beroepseer, door Simon Verwer op de website van Science Guide, 2 oktober 2013. Klik hier.

Bill Banning publiceerde op 4 oktober 2013 het artikel Een goede school leert leerlingen breed te denken in het Brabants Dagblad.
Banning schreef voor Het alternatief over Existentieel eigenaarschap: de pedagogische en vakinhoudelijke professionaliteit van de leraar (p. 115).

Recensie van Aleid Truijens in de Volkskrant, 21 oktober 2013: Frisse bevlogenheid in een vermoeide sector: www.volkskrant.nl

Boekbespreking 'Het Alternatief', door Ton Bastings, 25 oktober 2013, op website Beter Onderwijs Nederland: www.beteronderwijsnederland.nl

Minder afrekenen, meer verdienen column Opklaringen van Marc Chavannes, NRC, 9 november 2013: www.nrc.nl

Het alternatief (1), van oude scholen, de dingen die voorbijgaan, door Jan Lepeltak. 24 november 2013: www.learningfocus.nl

Het alternatief (2), Prick en De Wit en 'kloofdenkers'? door Jan Lepeltak. 1 december 2013: www.learningfocus.nl

Onderwijs is niet in cijfers te vangen, artikel geschreven door Bill Banning in tijdschrift Schoolbestuur, pagina 36, nummer 7, december 2013. In dit nummer staat ook een interview met Gert Biesta: In de wereld verschijnen... (pagina 4). Klik hier.

Van moet naar moed: we moeten ‘stout’ worden! Afrekenen met de afrekencultuur in Den Haag: Wat is jouw alternatief? Verslag van netwerkbijeenkomst over Het Alternatief in het Innovatiehuis te 's-Hertogenbosch op 15 november 2013. CINOP Advies, 2 december 2013: Klik hier.